حسرتی که بر دل روحانی ماند/ قرار ملاقات با اوباما

فارس پلاس – روایت روز؛ اخیراً کتابی منتشر شده که حاوی روایت‌هایی از گفت‌وگو با رئیس جمهور سابق و اعضای کابینه‌اش در واپسین روزهای دولت دوازدهم است.

حسن روحانی درباره سفر به نیویورک برای حضور در نشست ۲۰۱۹ سران کشورهای جهان در سازمان ملل گفت:‌ «همه چیز آماده مذاکرات مستقیم بود. طرف امریکایی هم خیلی ابراز می‌کرد که ترامپ بی‌صبرانه علاقه‌مند به دیدار است. اما احساس کردم که یکجای کار به شدت لنگ می‌زند. ترامپ تاکید داشت که اول باید خبر دیدار را اعلام کنیم و بعد دیدار انجام شود. برای من روشن بود که ترامپ بازیگر است. او آدم عادی نبود. هر لحظه بازی می‌کرد. یک هنرپیشه قابل بود. نگران بودم که خبر دیدار را منتشر کند و بعد بازی را بهم بزند. ما می‌گفتیم که اول دیدار انجام شود و بعد خبرش منتشر شود و خلاصه کار به جایی رسید که گفتند دیدار انجام شود و وسط جلسه، خبرش هم اعلام شود. اما پیش از جلسه بازهم تیم ما به گفت‌وگو و مشورت مشغول شدند و در نهایت به این جمع‌ّبندی رسیدیم که با ترامپ امکان گفت‌وگوی برابر و صادقانه وجود ندارد. طرف‌های خارجی هم این را می‌دانستند.»

امّا بخش جالب روایت روحانی اینجاست. او در پایان این روایت گفت: «اگر جای ترامپ، اوباما رئیس جمهور بود، قطعا به آن جلسه می‌رفتم!»

سه نکته در اینجا وجود دارد:

اول؛ خودسر بودن رئیس جمهور وقت نسبت به تصمیم‌گیری پیرامون دیدار با رئیس جمهور آمریکاست. آنچه از متن مذکور برمی‌آید، روحانی بدون هماهنگی با اعضای شورای عالی امنیت ملی برنامه ریزی کرده بود.

او سال ۹۲ نیز مکالمه تلفنی کوتاهی با رئیس جمهور وقت آمریکا انجام داد. این اولین تماس روسای جمهوری دو کشور پس از انقلاب بود. قاعدتاً چنین تصمیمی خارج از حیطه روحانی بود و اجرا یا عدم اجرای آن باید با نظر و تصمیم‌ نهایی اعضای شورای عالی امنیت ملی اتخاذ می‌شد.

چنانچه از متن فوق پیداست، اگر طرف آمریکایی طبق برنامه روحانی پیش می‌رفت، حسن روحانی مهر ۱۳۹۸ در نیویورک به دیدار ترامپ می‌رفت!

این درحالیست که رهبر انقلاب خرداد ۱۳۹۸ در دیدار با نخست‌وزیر ژاپن حتی نامه‌ ترامپ را قبول نکردند و صریحاً به واسطه تهران – واشنگتن اعلام کردند که هیچ پاسخی به رئیس جمهور وقت آمریکا نخواهم داد.

این رفتار رهبر انقلاب براساس یک لجبازی نبود بلکه ریشه در علّتی عیان داشت:

ترامپ زیر میز توافق هسته‌ای مورد وثوق ۶ کشور جهان بزرگ زد. راهبرد فشار حداکثری علیه ایران اتخاذ کرد.  کارزار نظامی در منطقه علیه ایران به راه انداخت. دولت او وعده داد که نظام در ۲۲ بهمن ۱۳۹۷ چهل سالگی خود را نخواهد دید و تمام قدرت آمریکا را متمرکز بر فروپاشی جمهوری اسلامی کرد. ادبیات او نسبت به ایران شدیداً توهین آمیز بود! او حتی سیاست به خرج نداد تا میان نظام و مردم خط فاصلی ایجاد کند و همه را یک کاسه تروریست خواند! ترامپ لفظ ملّت تروریست را دقیقاً ۸ روز قبل از حضور نخست وزیر ژاپن در بیت رهبری تکرار کرد. آیا با چنین فردی امکان تعامل بود؟ آیا ادعای ترامپ برای رابطه با تهران چیزی جز راهبرد توهین آمیز چماق و هویج بود؟

دوم؛ قدم زدن ظریف با وزیر خارجه وقت آمریکا یا مکالمه روحانی با اوباما فتح الفتوح نبود بلکه اقدامی شاذ بود که دولت‌های قبلی همواره از آن پرهیز می‌کردند. ماجرای مواجهه «متکی» وزیر خارجه وقت ایران با «کلینتون» وزیر خارجه وقت آمریکا در بحرین (آذر سال ۱۳۸۹) یک نمونه آن است.

کلینتون در کتاب خاطرات خود نوشت:

• «وسط سخنرانیم طی ضیافت شام در سالن رقص ریتز کارلتون [صحبت‌هایم را] قطع کردم و گفتم: اکنون می‌خواهم مستقیماً خطاب به هیأت اعزامی به این کنفرانس از دولت جمهوری اسلامی ایران صحبت کنم. سالن ساکت شد. “منوچهر متکی” وزیر امور خارجه ایران به فاصله چند صندلی از من نشسته بود …وقتی ضیافت شام تمام شد و همه در حالی که متفرق می‌شدند، با هم‌دست می‌دادند، من خطاب به متکی صدا کردم: سلام، آقای وزیر! او زیر لب چیزی به فارسی گفت و رویش را آن طرف کرد و رفت. چند دقیقه بعد، دوباره با یک‌دیگر برخورد کردیم، این بار خارج از ساختمان، در پارکینگ. بار دیگر دوستانه او را صدا زدم. باز هم حاضر نشد پاسخم را بدهد.» [۱]

سوم؛ اوباما آغازگر نقض برجام و فرآیند خروج آمریکا از توافق هسته‌ای بود:

۱: «برنامه معافیت ویزا» ۵ ماه بعد از توافق برجام در روز ۱۸ دسامبر ۲۰۱۵ از سوی اوباما امضاء شد. ذیل این مصوبه، سفر «سولانا» دبیرکل اسبق ناتو و مسئول پیشین سیاست خارجی اروپا به آمریکا “به دلیل سفر به ایران برای شرکت در مراسم تحلیف «روحانی» در مرداد ۱۳۹۲” دچار اخلال شد! «برنامه معافیت ویزا» تبادلات ایران – اروپا را به شدت تحت تأثیر قرار داد.

۲: «قانون تحریم ایران» (ISA) ۱۶ ماه بعد از توافق برجام تصویب و تحریم‌های آن تا ۲۰۲۶ تمدید شد. اوباما می‌توانست این قانون را وتو کند ولی نکرد! این قانون مربوط به سال ۱۹۹۶ و بهانه آن ماجرای انفجار پرواز شماره ۱۰۳ پان امریکن بر فراز لاکربی اسکاتلند (دسامبر ۱۹۸۸) بود. این قانون به داماتو (نام طراح آن در مجلس نمایندگان آمریکا) نیز شهره است. این بسته تحریمی در ابتدا «قانون تحریم ایران و لیبی» بود ولی لیبی سال ۲۰۰۶ از قانون داماتو حذف شد! اکنون ایران در بسته تحریمی قرار دارد که هیچ ربطی به بهانه طراحی آن یعنی ماجرای لاکربی ندارد. هدف «قانون تحریم ایران» جلوگیری از سرمایه‌گذاری کمپانی‌ها در صنایع نفت و گاز ایران است. [۲]

۳: «آصفی» سفیر اسبق ایران در فرانسه و آلمان گفت:  «نقض برجام از زمان بایدن و اوباما شروع شد. آمریکا در زمان اوباما و معاون اولی بایدن به تعهدات مالی، بانکی، بیمه‌ای و کشتیرانی خودش در چارچوب برجام پایبند نبود و از همانجا نقض تعهدات را شروع کرد. این اشتباه بزرگی است که فکر کنیم ترامپ نقض برجام را شروع کرد. نقض برجام از خود بایدن شروع شد. نمی شود به حرف های بایدن و سیاستمداران آمریکایی اعتماد کرد.[۳]

۴: «اوباما» ۳۰ دی ۱۳۸۷ چهل و چهارمین رئیس جمهور آمریکا شد و رسماّ اعلام کرد که علاقمند به گسترش روابط با جهان اسلام است. بر همین اساس روز ۶ بهمن ۱۳۸۷ اولین مصاحبه تلویزیونی خود را با شبکه غیر آمریکایی العربیه انجام داد. اوباما چند هفته بعد به رهبر انقلاب نامه نوشت.

از مفاد نامه‌ها گزارش مستندی وجود ندارد. تعداد نامه‌های ارسالی اوباما هم مشخص نیست. کیهان از ۳ نامه، بی‌بی‌سی ۴ نامه و برخی نیز از ۵ نامه اوباما به رهبری خبر داده‌اند. اوباما بهار سال ۸۸ در یکی از نامه‌های خود از رهبر انقلاب خواست برای شروع فصل جدیدی از مناسبات ایران – آمریکا به واشنگتن کمک کند. امّا با وقوع فتنه ۸۸ راهبرد تعامل به راهبرد فشار تغییر یافت.

رهبر انقلاب روز ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۸ در دیدار مسئولان نظام فرمودند: «در دولت قبل از اینها (منظور دولت ترامپ) که ظاهرشان خیلی اتو‌کشیده‌تر و بهتر از اینها بود، اوباما یک نامه‌ی «فدایت شوم» برای ما نوشت و ما هم بعد از مدّتی یک جوابی به او دادیم و بلافاصله نامه‌ی دوّم را نوشت؛ من میخواستم باز هم جواب بدهم که در این بین فتنه‌ی ۸۸ پیشامد کرد؛ خوشحال رفتند سراغ فتنه‌گرها و دفاع از فتنه، حمایت از فتنه. آنهایی که حالا ظاهرشان، ظاهر این ‌جوری بود، باطن‌شان این بود که به مجرّد اینکه فتنه‌ای اینجا راه افتاد، همه‌ی آن حرفهایی که قبلاً زده بودند، آن اظهار ارادت‌ها، کأنّه فراموششان شد و به جریان فتنه علیه جمهوری اسلامی ملحق شدند؛ اینها که خب [وضعشان معلوم است].»

تیم سیاست خارجی آمریکا به رهبری کلینتون عازم بیش از ۱۰۰ کشور جهان شد و در نهایت توانست قطعنامه ۱۹۲۹ را در سالگرد فتنه ۸۸ و با اجماع جهانی به تصویب برساند. در سایه قطعنامه ۱۹۲۹ سنگین‌ترین تحریم تاریخ علیه ایران اعمال شد. با این اوصاف، روحانی گفت اگر جای ترامپ، اوباما رئیس جمهور بود، قطعا به آن جلسه می‌رفتم!

[۱]: https://www.mashreghnews.ir/news/379211

[۲]: https://kayhan.ir/fa/news/204206

[۳]:https://fa.alalam.ir/news/5815518