به گزارش خبرنگار ایمنا، روز جهانی کتاب کودک از سال ۱۳۴۹ در ایران به رسمیت شناخته شده و وزارت آموزش و پرورش در سال ۱۳۵۰ روز چهاردهم فروردین را روز جهانی کتاب کودک در ایران اعلام کرده است.
با تمام اهمیتی که کتاب و کتاب‌خوانی دارد و با همه گفته‌ها و شنیده‌هایی که در راستای توجه به کتاب کودک و گسترش فرهنگ مطالعه داده می‌شود، بنظر می‌رسد هنوز بر سر راه ادبیات این حوزه چالش‌ها و کاستی‌هایی وجود دارد.
از طرفی داستان کودکان و نوجوانان از مهمترین منابعی است که می‌تواند این قشر تشنه هیجان، سرگرمی و آگاهی را سیراب کند. با این وجود ممکن است گاهی دست کم گرفته شود و اهمیت و ظرفیت‌های آن به درستی معرفی نشود. از آنجایی که این منبع رنگین به نوعی برای قشر پایه جامعه، یعنی کودکان و نوجوانان است، از اهمیت بالای برخوردار و به تبعیت از آن با چالش‌های بسیاری نیز رو به‌رو است.
وضعیت مطلوب ادبیات کودک در کشور
اسماعیل همتی، نویسنده و پژوهشگر ادبیات کودکان و نوجوانان در گفت و گو با خبرنگار ایمنا، با اشاره به ظرفیت‌های ادبیات کودک و نوجوان در توسعه انسانی جامع، اظهار کرد: با وجود اینکه که تیراژ کتاب بخاطر گرانی کاغذ پایین آمده است اما خوشبختانه ادبیات حوزه کودک و نوجوان در وضعیت مطلوبی قرار دارد. با وجود اینکه روز به روز شاهد کاهش خوانندگان کتاب در کشور هستیم وضعیت ادبیات کودک و نوجوان در قیاس با ادبیات این حوزه در کشورهای دیگر خوب است، علاوه برآن خوشبختانه ادبیات کودک در ده سال گذشته کابردی هم شده است و از حالت سرگرمی درآمده است.
وی افزود: به‌طور کلی ادبیات کودک سه تا کابرد برای آن تعریف شده است، که شامل سرگرمی، آموزش و خلاقیت بر انگیزی است، در صورتیکه کتاب‌های بزرگسال می‌تواند فاقد این سه ویژگی باشد. از نظر تکنیکی هم سه مشخصه آشکار باید ادبیات کودک داشته باشد که شامل جملات کوتاه، زبان ساده و معیار و زبان توصیفی و تصویری بیان مطالب است.
نویسنده و پژوهشگر ادبیات کودک و نوجوان تصریح کرد: ادبیات کودک نسبت به ده‌های قبل پیشرفت قابل توجهی داشته است، به‌ویژه مهمترین پیشرفت آن گوناگون شدن این حوزه از ادبیات است. اگر از دهه ۶۰ برخی به عنوان دوره طلایی ادبیات کودک یاد می‌کنند به دلایل دیگری بر می‌گردد، دهه ۶۰ دورانی بود که تمام کودکان علاقه‌مند شروع به نوشتن در این حوزه کردند و به نوعی شروع به آزمودن خود کردند و عاملی که باعث شده نوشته‌ها در این حوزه از موفقیت و استقبال چشمگری برخوردار باشد به‌خاطر رقابت بچه‌های نویسنده در این حوزه بوده است. از طرفی تولید کننده کتاب کودک در آن دهه محدود بود و کانون پرورش فکری کودکان با پیشینه‌ای که داشت، فعالیتی که در این حوزه می‌کرد، چشمگیر بود اما هم اکنون تولید کننده محتوای ادبیات حوزه کودک و نوجوان بسیار زیاد شده است و آن‌هایی که در دهه ۶۰ درخشیدند افول کردند.
دلیل افول ناشران برتر حوزه کودک در دهه ۶۰
وی ادامه داد: دلیل این افول بدین خاطر است که این افراد وابسته به دولت و نشر دولتی برای تولید کارها در حوزه ادبیات کودک و نوجوان شدند که در نهایت این افراد ناشران رانتی شدند و چون دریافتند، هرچه می‌نویسند چاپ می‌شود، طبیعی است که از خلاقیت دور شدند.
همتی با بیان اینکه کارهای ترجمه در حوزه ادبیات کودک و نوجوان بیشتر مورد استقبال مخاطبان قرار می‌گیرد، گفت: دلیل اینکه ترجمه هنوز برای مخاطب جذاب است طبیعی است که او می‌تواند از صدتا کشور انتخاب کند در صورتیکه ادبیات ما از یک کشور است و تنها کشوری هستیم که در این حوزه بر اساس آزمون وخطا پیش می‌رویم و هنوز از مضامین نمی‌توانیم بنویسیم، هنوز در بسیاری از آموزش بسیاری از مهارت‌ها برای کودکان عرف اجازه نوشتن به ما را نمی‌دهد.
این نویسنده کودک تاکید کرد: به عقیده بنده اگر اشکالی در حوزه ادبیات کودک و نوجوان است، مقصر اصلی آن رسانه‌ها، انجمن‌های ادبی و نهادهای متولی در حوزه ادبیات کودک و نوجوان است که هنوز بعد از سالیان سال نتوانسته است همه افراد نویسنده را به خلاقیت در نوشتن در این حوزه از ادبیات فرا بخوانند.
چالش‌های ادبیات حوزه کودک و نوجوان در کشور
عضوانجمن نویسندگان کودک و نوجوان ایران اضافه کرد: ادبیات حوزه کودک و نوجوان در کشور با چالش‌ها و تهدیداتی متعددی روبه‌رو است یکی از این تهدیدات خودمحدودکنندگی است، ما جامعه‌ای هستیم که به کودک احترام زیادی گذاشته و برای او حرمت قائل هستیم، از آن طرف یک جامعه اخلاقی هستیم و برای فروش کتاب دست بر روی هر موضوع و ترفندی نمی‌زنیم همین امر باعث می‌شود که در حوزه ادبیات کودک و نوجوان و انتخاب موضوعات کتاب برای ارائه به کودکان دچار افراط و تفریط شویم.
وی ادامه داد: عامل دیگر که به عنوان یک چالش و تهدید جدی در حوزه ادبیات کودک با آن مواجهه هستیم بحث محدودیت در مضامین است که بخش اعظم از این تقصیر به عهده نویسندگان است. متأسفانه برخی از نویسندگان به ویژه نویسندگان ادبیات حوزه کودک و نوجوان کمترین مطالعه را داشته و از ادبیات جهان و تنوع آن کم اطلاع هستند و لذا فقیر می‌نویسیم در واقع فقیر نویسی نویسندگان ادبیات حوزه کودک و نوجوان یکی از چالش‌ها و تهدیدات مهم پیش روی ادبیات این حوزه در کشور است.
همتی ادامه داد: وقتی کمترین اطلاعات از سایر علوم در حوزه روانشناسی، تربیتی و غیره نویسنده کتاب کودک دارد، انتظار داریم که کتابی که او می‌نویسید چه محتوا و مفهومی را به کودک منتقل کند و همین امر باعث می‌شود نسل بی سواد با اطلاعات سطحی تربیتی تربیت و تحویل جامعه دهیم.
وی با بیان اینکه موضوعات لازم بر ادبیات حوزه کودک ارزش‌سازی درباره اهمیت کار، حفظ محیط زیست، توجه به انرژی و بازیابی آن است، گفت: در حال حاضر آموزش مهارت‌های ارتباطی و پیشگری از آسیب‌های که کودک با آن روبه‌رو است مغفول مانده ادبیات کودک امروز است و به عقیده بنده باید این مباحث یکی از اولویت‌های مهم ادبیات کودک در عصر حاضر باشد همانطوری که بسیاری از کشورهای توسعه به این موضوعات پرداخته‌اند ما هم باید در ادبیات حوزه کودک به این مقولات بپردازیم که کودک با کمتیرن آسیب و مشکل در آینده مواجه شود البته نکته‌ای که باید در نظر داشت نحوه نوشتن و بیان این مطالب در قالب نوشته بسیار مهم است باید نویسنده فرا گرفته باشد که چگونه بنویسید که به جای سود زیانمند نباشد.
نویسنده و پژوهشگر ادبیات کودک و نوجوان در ادامه اظهار کرد: واقعیت این است که ما در ارتباطات ضعیف هستیم و آثاری که کودک را به ارتباطات و مدیریت ارتباطاتش دعوت می‌کند جای اینگونه کتاب‌ها به عقیده بنده خالی است.
دچار چالش در ادبیات هستیم
وی تاکید کرد: ما دچار چالش در ادبیات هستیم که یکی از آن ادبیات حوزه کودک است، یکسری از نویسندگان به اشتباه برای کودک ساده نویسی کردند، و در واقع از ادبیات و وظایفش دور شدند یا نویسندگان دیگر حوزه کودک جنبه سرگرمی بر سایر ویژگی ادبیات کودک پیشی گرفته است. ادبیات وظیفه‌اش پرورش ذهن و درک انتواع اطلاعات از آن اثر است همان وظیفه‌ای که آثار ادبی بزرگان ما با وجود اینکه چند صده از خلق آن گذشته است، مشمول آن هستند.
همتی گفت: یکی سری نویسندگان حوزه کودک که به نظر بنده همان‌هایی بودند که برای چاپ کتابشان از رانت و یا انتشارات دولتی بهره می‌برند، هر چه نوشتند چاپ شد، و همین امر باعث شیوع ساده پسندی در ادبیات حوزه کودک و نوجوان شد و با این کار زبان ادبی را مخدوش کردند.
ثبت دیدگاه