شهریار نیوز:
به گزارش خبرگزاری ایمنا، در سال‌های اخیر تغییرات اقلیمی و افزایش دمای زمین سبب بروز پدیده‌های ناگواری شده و اکنون دامنه این چالش‌ها به سراغ دریای خزر آمده است، به شکلی که با گرم‌تر شدن دمای زمین آب این دریاچه تبخیر می‌شود، البته طی قرن‌های گذشته بارها شاهد افزایش و کاهش سطح آب دریای خزر بوده‌ایم، اما هیچ‌گاه با چنین شدت روبه‌رو نشده است و در قرن حاضر مدام شاهد کاهش نگران‌کننده آن بوده‌ایم، به طوری که در حال حاضر خطوط ساحلی بعضی مناطق دریای خزر، حداقل ۵۰ کیلومتر جابه‌جا شده است.
بر اساس گزارش محققان با بررسی اطلاعاتی که از ماهواره‌ها، سابقه بارش‌ها و مقدار آب‌های ورودی از رودخانه‌ها به دست آمده است، دانشمندان به این نتیجه رسیدند که میزان تبخیر آب دریای خزر بیش از میزان بارش و آب‌هایی است که از رودخانه‌ها وارد آن می‌شود، به همین دلیل پدیده کاهش سطح اتفاق می‌افتد، بنابراین اگر دمای هوا با همین روند بالا برود، تبخیر این دریاچه نیز بیشتر می‌شود، آب رودخانه‌هایی که به خزر می‌ریزد نیز کاهش کرده، زهکشی مصنوعی یا طبیعی از خزر ادامه پیدا می‌کند، این نبود تعادل ادامه‌دار خواهد شد و به طور معمول افزایش تبخیر آب حتی با افزایش میزان بارندگی یا جریان رودخانه‌ها جبران نمی‌شود.
طبق تحقیقات انجام گرفته بررسی‌های مؤسسه تحقیقات آب کشور طی سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲، تراز آب دریای خزر حدود ۷۰ سانتی‌متر کاهش یافته است، این میزان حدود یک سوم کاهش تراز آب دریای خزر از سال ۱۳۷۵ تا کنون را شامل می‌شود، بنابراین موضوع کاهش تراز آب دریای خزر به ویژه با پیشرفت گرمایش فزاینده کره زمین و کشور در سال‌های اخیر به عنوان مسئله جدی مورد توجه قرار گرفته است.
بنابر مطالعات انجام شده، مؤسسه تحقیقات آب کشور، تحقیقات جامعی درباره ارزیابی تغییرات تراز آب دریای خزر با در نظر گرفتن اثرات تغییر اقلیم بر کل حوضه آبریز دریای خزر انجام داده است که هدف از آن پژوهش ارزیابی وضعیت کاهش تراز آب دریای خزر در افق ۲۱۰۰ است، فرایند این مطالعات بسیار پیچیده شامل مدل‌سازی تغییر اقلیم کل حوضه آبریز دریای خزر در ایران و سایر کشورهای همجوار دریا، مدل‌سازی بارش_روان‌آب کل حوضه آبریز دریای خزر و مدل‌سازی بیلان کل دریای خزر می‌شود، مهم است برای بهبود وضعیت دریای خزر باید تمام کشورهای اطراف این دریا با یکدیگر همکاری کرده و جریان‌های آب را به خزر، بزرگترین دریاچه دنیا بازگردانند، بنابراین در راستای بررسی علل کاهش سطح تراز آب دریای خزر با تورج فتحی، معاون دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران گفت‌وگویی داشته‌ایم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید:
ایمنا: آیا دریای خزر از سده‌ها و دهه‌های گذشته با نوسانات تراز آبی روبه‌رو بوده است؟
فتحی: مباحث پس‌روی و پیش‌روی آب دریای خزر که در طول زمان به کرات اتفاق افتاده در قالب دو بخش قابل بررسی است، براساس اکتشافات زمین‌شناسی نه تنها مقیاس‌های تاریخ میلیون و چند هزار ساله موقعیت دریای مازندران وجود دارد، بلکه طبق داده‌های اندازه‌گیری، نوسانات تراز آب این دریا از سده‌ها و دهه‌های گذشته توسط دستگاه‌ها و ایستگاه ترازسنجی ثبت و مستندسازی شده است.
براساس مقیاس زمین‌شناسی در گذشته دریای خزر به عنوان اقیانوس یا دریای پاراتتیس شناخته می‌شد که از غرب به دریای سیاه و از شرق به دریای آرال متصل بود و بی‌گمان در آن زمان عظیم‌ترین دریاچه جهان بوده و اکنون به نوعی بزرگترین دریاچه سیاره زمین است.
ایمنا: پس‌روی دریای خزر به صورت پیوسته اتفاق نیفتاده است؟
فتحی: براساس مستندات تاریخی در زمان حمله اسکندر مقدونی به ایران، وسعت سواحل دریای خزر در مجاورت رشته کوه‌های البرز قرار داشته و به دلیل این گستردگی، قزوین (کاسپین) مهمترین شهر بزرگ و پرجمعیت ایران بود، اما اکنون وقتی سواحل دریای مازندران را از غرب تا شرق سفر می‌کنیم، تنها یک تا دو نقطه از رشته کوه‌های البرز در مجاور خط ساحلی این دریا قرار دارد، بنابراین مطابق تاریخ زمین‌شناسی آب دریای خزر به مرور زمان پس‌روی داشته و دارد.
مطالعات حاکی از این است که پس‌روی دریای خزر به صورت پیوسته اتفاق نیفتاده است، بلکه در دهه‌هایی همچون ۱۳۶۰ با پیش‌روی آب دریا بسیاری از منازل و اراضی شهرهای گیلان و مازندران دچار خسارت شدند، اما براساس مستندات از دهه ۷۰، دریای خزر برای بارها با افزایش و کاهش سطح آب روبه‌رو بوده است.
ایمنا: آیا ساخت سدهای روسیه روی رودخانه ولگا، عامل کاهش آب ورودی به دریای خزر است؟
فتحی: بی‌گمان بیشترین آب دریای خزر از رود ولگا در روسیه تأمین می‌شود، اما عمیق‌ترین بخش دریای خزر به سمت ایران است، بنابراین تأثیر رودخانه ولگا و سدهای آن به قدری نیست تا به عنوان یک عامل مؤثر بر کاهش سطح دریا در سمت کشور از آن نام ببریم.
طی سال‌های اخیر عمده‌ترین گزارش‌ها و اظهارات کارشناسان در مورد پس‌روی دریای خزر حول محور کاهش میزان آورد رودخانه‌ها به ویژه رودخانه ولگا تدوین می‌شود و کشور روسیه نیز پروژه‌های سدسازی و ابنیه‌های هیدرولیکی را پیش‌بینی کرده است، اما وقتی بررسی می‌شود که میزان آورد سالیانه رودخانه ولگا به دریای خزر چه میزان است یا طی ۲۰ سال اخیر ارقام کاهشی به چه مقدار بوده است؟ نمی‌توان پاسخ این موضوع را با قاطعیت بیان کرد.
ایمنا: تأثیر سدهای جدید روسیه و تسریع روند کاهش آب دریای خزر چگونه ارزیابی می‌شود؟
فتحی: به طور اصولی دو دلیل عمده برای کاهش سطح آب دریای خزر وجود دارد، براساس مطالعات از یکی سو تغییرات زمین‌شناسی، جغرافیایی دیرینه و تکامل دریای خزر و از سوی دیگر تغییر اقلیم و فعالیت‌های انسانی است بر نوسانات آب این دریا تأثیرگذار بوده است.
نکته مهم این است که تاکنون درباره موضوع سدسازی بر رودخانه‌های متعدد، مصرف آب رودهای سرزمینی و بهره‌برداری از آن‌ها و جلوگیری از ورود حقابه این رودخانه‌ها به دریای خزر اظهارات کارشناسی بسیاری صورت گرفته است، اما مطالعات دقیق و مستند بر این مباحث انجام نشده که دبی کدام رودخانه‌ها به دریای خزر کاهش داشته یا نقش و سهم هر کدام از این رودخانه‌ها یا کشورها که مانع رهاسازی حقابه طبیعی و حداقلی به دریای خزر به چه میزان بوده است.
ایمنا: شورابه‌های زیرزمینی غنی از ید در شرق و جنوب شرق دریای خزر چگونه استخراج می‌شود؟
فتحی: اصولی در اغلب مناطق دنیا ید را از شورابه‌های رسوبات دریایی استخراج می‌کنند در کشور ما یکی از آن نقاط مهم و خاص، قسمت‌هایی از دریای خزر است که طی میلیون‌ها سال این معادن لابه‌لای رسوبات انباشت شده و اکنون با حفاری چاه‌هایی به عمق ۸۰۰ تا یک‌هزار و ۲۰۰ متری در شمال شهرستان گنبدکاووس و آق‌قلا گلستان، مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.
ایمنا: پیامدها و راهکارهای جلوگیری از کاهش سطح آب دریای خزر چیست؟
فتحی: بررسی‌های نشان می‌دهد تاکنون مجموع اظهارات و گزارش‌ها در حد خبررسانی و اطلاع‌رسانی کلی بوده است، بنابراین اگر در صدد کاهش پیامدهای منفی سطح تراز آب دریای خزر هستیم، در مرحله نخست باید طی مطالعات کارشناسی تعیین شود که چه کشورهایی از طریق کدام رودخانه‌ها به چه میزان سهم کاهش آورده آب به دریای خزر دارند. از سوی دیگر آیا چنین تنزل آورد آبی برای دریای خزر خطرآفرین است و این خطرات شامل چه مواردی می‌شود و نیز به منظور جلوگیری و جبران آن‌ها کدام اقدامات باید اجرایی شود و از همه مهم‌تر نقش و عملکرد هر کدام از کشورها در انجام آن‌ها چیست؟
ثبت دیدگاه